Kamieński Antoni (1860–1933), rysownik i ilustrator, grafik. Ur. 21 VII w Wilnie (wg nekrologu) lub w majątku rodzinnym Kamieńskich Jaryłówka w gub. grodzieńskiej (wg J. Muszkowskiego w W. Enc. Ilustr.). W literaturze jest podawana także data ur. 1861. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Ojciec K-ego chciał, aby syn gospodarował w majątku rodzinnym, ale K. od młodości wykazywał zainteresowania artystyczne. Po r. 1880 wyjechał do Petersburga na paroletnie studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych, które odbywał pod kierunkiem G. Willewalda. Coraz cięższe położenie materialne zmusiło go do przerwania studiów (1886), powrotu na wieś i zajęcia się majątkiem. W r. 1890 wyjechał do Warszawy i tam rozpoczął pracę w „Tygodniku Illustrowanym”. W r. 1891 wyjechał na dalszą naukę do Paryża, gdzie studiował w Akademii Juliana, pracując głównie nad rzeźbą w pracowni A. Merciego; kilka miesięcy uczęszczał do atelier malarza A. W. Bouguereau. K-ego pociągał jednak rysunek, nawiązał współpracę z „L’Illustration”, umieszczał swe rysunki w „Monde Illustré” i angielskim „The Graphic”. W r. 1894 powrócił do kraju, zamieszkał w Warszawie i nawiązał współpracę z „Tygodnikiem Illustrowanym”, w którym – później i w innych pismach warszawskich – umieszczał swoje rysunki i ilustracje. K. wystawiał w Warszawie w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w l. 1895, 1896, 1897, 1900, 1906, 1907, 1910, 1911, 1912, 1914, 1925 (na wystawie «Portret polski» otrzymał nagrodę), w Salonie Krywulta w l. 1894, 1899, 1901, 1902, 1903, 1904, w Salonie Artystycznym 1894 r., w Krakowie w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w r. 1902 i w Paryżu w r. 1900 (Galerie Petit), w Salonie 1898, 1901, oraz w 1906 (otrzymał wtedy mention honorable), 1914–8 i 1921. Mieszkając stale w Warszawie, starał się nie tracić kontaktu z Paryżem. Wyjeżdżał tam w r. 1898 (za pieniądze otrzymane od M. Tyszkiewicza), w r. 1905, a następnie w 1912; wybuch wojny 1914 r. zastał go w Paryżu. K. usiłował przedostać się do kraju i wstąpić do legionów, został jednak uwięziony na granicy austriackiej, a po pewnym czasie odstawiony na granicę szwajcarską. W r. 1919 powrócił do Polski jako żołnierz z armią J. Hallera. Resztę życia spędził K. w Warszawie, wyjeżdżając na dłuższe pobyty do Krakowa i Paryża. Zmarł w Warszawie 12 IX 1933 r. i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
K., mimo studiów malarskich w Petersburgu i rzeźbiarskich w Paryżu, był przede wszystkim rysownikiem i ilustratorem. Już w czasie studiów w Paryżu ujawnił swój talent do rysunku, wykonując szkice portretowe i scenki rodzajowe. Pierwsze utwory K-ego reprodukowane w „L’Illustration”: Boże narodzenie w Rosji, Wieczór studentów (1891, znany także jako Zebranie rosyjskiej młodzieży socjalistycznej) i Wielkanoc w Turkiestanie (1892), przedstawiały egzotyczne dla francuskich czytelników obyczaje rosyjskie. Mimo wysokich honorariów K. nie chciał kontynuować współpracy z paryskimi pismami, gdyż „L’Illustration” domagała się od K-ego rysunków z «bieżącej chwili», głównie o tematyce rosyjskiej, zaś K. marzył o «wielkich kompozycjach ideowych», w których pragnął wypowiedzieć swoje poglądy na życie i sztukę. Jeszcze w Paryżu powstała kompozycja Na wyżynach (1892–4), scena z życia artystów. K. tworzył w tym okresie przeważnie duże kartony lub cykle o tematyce alegoryczno-symbolicznej. Po powrocie do Warszawy wykonał węglem wielki karton Niedokończone dzieło (1895), symbolizujące samotność i tragizm życia artysty. Karton ten wystawiony w Zachęcie w r. 1895, nagrodzony listem pochwalnym na konkursie Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP), zyskał K-emu wielką popularność. Motyw ten opracował artysta jeszcze raz, wykonując akwafortę pod tym samym tytułem, która na salonie paryskim w r. 1906 zdobyła zaszczytne wyróżnienie. W r. 1897 K. opracował duży karton Napoleon z koniem po Waterloo (zakupiony przez M. Tyszkiewicza). K. pracował nad cyklem zatytułowanym Pieśń o życiu. Do cyklu tego miały należeć kartony: Rydwan życia, Pieśń o miłości, Pieśń o młodości, Pieśń o trzydziestym roku życia, Pieśń o sercu, O szczęściu, O zasłudze, Pieśń poranna, Pieśń wieczorna, Pieśń o śmierci. We wszystkich tych kartonach K., posługując się symboliką, ukazywał bezsens życia, umieranie ludzkich ideałów. Jednak nawet w tych utworach, mimo pierwiastków symbolicznych, K. pozostał realistą i «to kojarzenie realizmu z alegorią nadaje dziełom K-ego oryginalny i indywidualny charakter» (Matuszewski). Stopniowo zbliżając się do realizmu artysta stworzył wiele dzieł, w których zrezygnował z symbolizmu. Po r. 1898 powstały kartony: Morga paryska, Rozpacz, Dzwon zatopiony oraz bardzo znany Nędzarze na wyspie St. Louis, Paryż poza Wystawą 1900, który tworzył ideową całość z ujętym kontrastowo Paryżem na Wystawie, i in. Pod wpływem rewolucji 1905 r. w twórczości K-ego pojawiły się utwory związane z wypadkami rewolucyjnymi. Należy do nich przede wszystkim cykl Duch-rewolucjonista (wyd. w 1907 r. «premium» do „Tyg. Ilustr.” na r. 1908). Teka zawiera 10 rysunków (Szpieg, Propaganda, Trybun uliczny, Wymarłe miasto, Wiec dzieci, Brauningi, Wielki bratobójca, Odwiedziny więźniów, Bomba, Po 45 latach) ilustrujących uchwycone na gorąco wypadki rewolucji 1905 r., a ostatni karton Po 15 latach przedstawia wizję przyszłości, zwycięstwo proletariatu. W r. 1907 K. ilustrował rewolucyjne wiersze włoskiej poetki Ady Negri (tłum. przez M. Konopnicką), np. Pożar w kopalni, Pogrzeb w czasie strajku, Matka robotnica, Idą górnicy („Tyg. Ilustr.” 1907). Tematycznie związane z tym okresem są portrety K. Marksa i L. Waryńskiego.
K. był znakomitym ilustratorem wielu utworów literackich. Ilustrował H. Sienkiewicza „Nowele” (W. 1896), W. Sieroszewskiego „Risztau” (W. 1947), A. Szymańskiego „Dwie modlitwy”, „Srul z Lubartowa”, „Maciej Mazur” (W. 1897), Z. Bukowieckiej powieść dla młodzieży „Jak się dusza w Józiu budziła” (W. 1908), W. Przyborowskiego „Było to pod Jeną” (W. 1908), E. Orzeszkowej „Przygoda Jasia” (W. 1896), [Papi T. J.] Teresy Jadwigi „Biała gołąbka” (W. 1905). Wykonał także wiele ilustracji do nowel, powieści i wierszy drukowanych w ilustrowanych pismach warszawskich, np.: „Z różnych dróg” E. Orzeszkowej, „Placówki” B. Prusa, „Spotkania” W. Reymonta, „Janka Muzykanta” H. Sienkiewicza, „Krysty” M. Konopnickiej, „Ofiary” E. Słońskiego oraz do bajek Ch. Andersena („Dziewczynka z zapałkami”, „Królowa śniegu” i in.). Ilustracje i rysunki K-ego cieszyły się dużą popularnością. Jeden z jego rysunków, umieszczony na okładce „Tyg. Ilustrowanego” (w 1900), zatytułowany Anastazja, przedstawiający wiejską dziewczynę, stał się inspiracją dla E. Orzeszkowej do napisania powieści o dziewczynie «prostej, choć i nie prostej». Powieść „Anastazja”, drukowana w „Tyg. Ilustrowanym” w r. 1902, poprzedzona była listem autorki do K-ego, w którym to liście pisarka, wyjaśniając genezę powieści, pisała: «dziełko to ołówka pana piórem swym ilustruję». K. wzruszony zaszczytem, jaki go spotkał, ofiarował Orzeszkowej oryginał Anastazji, odwiedził również pisarkę w Grodnie, gdzie naszkicował węglem jej portret (zniszczony w czasie drugiej wojny światowej).
K. był utalentowanym portrecistą. Już w okresie studiów w Paryżu rysował wiele studiów portretowych, scenek z atelier, przedstawiających kolegów rzeźbiarzy przy pracy (reprod. w „Tyg. Ilustr.” 1902). Pracował nad cyklem portretów współczesnych znakomitości polskich, przedstawionych przy pracy, w otoczeniu codziennym. Nosił się z zamiarem wydania tych portretów w „Albumie artystów i literatów”, ale pomysł ten nie doszedł do skutku. K. wykonał jednak wiele bardzo dobrych portretów rysunkowych, świadczących o głębszym odczuciu psychologicznym. Do nich należą portrety: O. Boznańskiej, S. Wyspiańskiego, Deotymy, A. Kurzawy, S. Witkiewicza, W. Podkowińskiego, W. Matlakowskiego, J. Mehoffera, I. Łopieńskiego, M. Curie-Skłodowskiej, B. Prusa, M. Konopnickiej, J. Paderewskiego, W. Perzyńskiego, A. Oppmana (Or-Ot), J. Piłsudskiego i wiele in. W r. 1902 był K. kandydatem do nagrody im. P. Barczewskiego w AU za «kred-kowe portrety polskich artystów i artystek».
K. rysował także pejzaże: paryskie, jak Most Henryka IV, Pomnik Verlaine’a, Rue Abbaye w Paryżu, Mały most w Paryżu, Motyw ze starego Paryża, a także (po pierwszej wojnie światowej) w Polsce namalował obrazy o tematyce marynistycznej, jak Naprawa okrętu w porcie puckim, Port w Pucku, Gospoda „Pod modrym fartuszkiem” w Toruniu (reprod. w „Tyg. Ilustr.” 1923) i inne pejzaże, np. Kościół dominikanów w Lublinie, Willa Witkiewicza w Zakopanem (1919, litografia), akwaforty: Dziedziniec Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie (kilka wersji), Zburzenie Soboru na Placu Saskim w Warszawie.
Do pierwszej wojny światowej K. cieszył się dużą popularnością, rysował wiele, jego rysunki były bardzo cenione. Zamieszczał je w „Tygodniku Ilustrowanym” i innych pismach warszawskich, jak „Świat”, „Kłosy”, „Wędrowiec”, „Sfinks”. Był to jednak okres, kiedy nowo odkryta sztuka fotografii zaczęła wypierać rysowników z gazet. K. po powrocie do Polski w r. 1919 nie zaznał już dawnego powodzenia.
W utworach K-ego warstwa literacka odgrywała dużą rolę, gdyż sam artysta twierdził, że jest «literatem, poetą, który zamiast słowa posługuje się linią» (Matuszewski). W r. 1907 wydał K. swoją powieść pt. Wiosenny poranek (W.), którą sam ilustrował. Powieść ta porusza podobną tematykę jak obrazy K-ego, sytuację artysty, niezrozumienie go przez ludzi, przepaść, jaka dzieli artystę od filistra, wreszcie dramat nieukończonego dzieła. W r. 1902 wydrukował w „Tygodniku Ilustrowanym” swoje wspomnienia ze studiów w Paryżu, kreśląc sylwetki swych kolegów (Moi przyjaciele), poświęcił też wspomnienie profesorowi Akademii Juliana, B. Constantowi. Wg notatki w „Sztukach Pięknych” (1933) pisał także pamiętniki (nieopublikowane), które nie wiadomo, gdzie się znajdują.
K. był świetnym rysownikiem. Jego rysunki robione są węglem, ołówkiem, kredą, czasem podkolorowywane gwaszem. Rzadko posługiwał się kolorem. Uprawiał także grafikę, przeważnie akwaforty. Operował lekką, nerwową kreską, jego utwory «są doskonałe nie tylko dla wykwintności rysunku i kompozycji, ale zarazem dla oryginalnego nerwu dramatycznego» (Niewiadomski). Zdolności K-ego były wysoko cenione przez współczesnych, po jego śmierci pisano «był to artysta rasowy, ideowy, głęboki, obdarzony wybitnym talentem. W rysunku doszedł do mistrzostwa, w którem mało kto mógł się z nim równać» (Kleczyński).
Autoportret (rys.) reprod. w „Tyg. Ilustr.” 1902 nr 9; Portret malowany przez O. Boznańską w Muz. Narod. w W., nr inwent. 129623 (reprod. w „Tyg. Ilustr.” 1902 nr 9); – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; Bol’š. sov. enc; W. Enc. Ilustr., (fot.); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Bénézit, Dictionnaire; Kondakov S. N., Imperatorskaja Sanktpeterburgskaja Akademija Chudožestv 1764–1914, Jubilejnyj spravočnik imperatorskoj Akademii Chudožestv, T. II Živopisy, Pet. 1914; Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. (Okręta) 1905; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme – Becker, Lexikon, d. Künstler; Album reprodukcji obrazów z wystawy Sto lat malarstwa polskiego, W. 1919; Katalog Zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie z 1935 r., W. 1935; [Piątkowski H.], Katalog Zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Sztuka warszawska od średniowiecza do poł XX w. Katalog Wystawy jubileuszowej zorganizowanej w stulecie powstania Muzeum 1862–1962, W. 1962 II; – Badecki K., Zbiory Bolesława Orzechowicza, Lw. 1922; Blum H., Olga Boznańska, Kr. 1964 s. 68, 134; Cybulski] A., A. K., „Tydzień” (Lw.) 1902 nr 10 s. 164; Czajka S., A. K. – rysownik rewolucji 1905, „Stolica” 1955 nr 5 z 30 I s. 16; tenże, Rysownik rewolucji, „Życie Liter.” 1953 nr 38 z 20 IX; Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr.–Kr. I960 II; tenże, Sztuka Młodej Polski, W. 1963; Historia sztuki polskiej, T. III: Sztuka nowoczesna, Kr. 1932; Husarski W., K. A., „Tyg. Ilustr.” 1933 nr 40 z 1 X s. 793; Jankowski E., Eliza Orzeszkowa, W. 1964; J[aroszyński] T., Wystawa A. K-ego, „Głos” 1897 nr 52 s. 1266–8; Kleczyński J., Śp. A. K., „Kur. Warsz.” 1933 nr 256 (wyd. wiecz.) z 16 IX s. 9; Kopera, Dzieje malarstwa; Kotarbiński M., A. K., „Tyg. Illustr.” 1897 t. 2 s. 961–2; Makowski T., Pamiętnik, W. 1961; Matuszewski I., Twórczość i twórcy, W. 1904 s. 338–44; Niewiadomski E., Malarstwo polskie XIX i XX wieku, W. 1926; – Orzeszkowa E., Listy zebrane, Wr. 1956 III; Weydel-Dmochowska J., Jeszcze o dawnej Warszawie, W. 1960; – „Chimera” 1901 t. 1 s. 547; „L’Illustration” (Paryż) 1891 numero de Noël, 28 XI, 1892 nr 2564 z 16 IV s. 316; „Iskusstvo” 1954 nr 1 s. 64; „Kraj” 1902 nr 23 z 7 VI s. 16, nr 49 z 6 XII s. 18; „Kur. Niedzielny” 1897 s. 618–9; „Kur. Warsz.” 1933 nr 253 z 13 IX; „Niwa” 1894 s. 482, 1895 s. 453, 613, 1897 s. 991; „Nowa Kult.” 1923 nr 6; „Prawda” 1900 nr 4 z 15 I s. 45; „Przegl. Tyg.” 1900 s. 128; „Roczn. AU” 1902/3 [druk.] 1903 s. 151/2; „Słowo” (W.) 1897 nr z 29 XII; „Spraw. Tow. Zachęty Sztuk Pięknych” 1906, 1910, 1911, 1912, 1919, 1924, 1925. 1926, 1931, 1933; „Sztuki Piękne” 1933 s. 340; „Świat” (W.) 1933 nr 38 s. 6; „Tyg. Ilustr.” 1900 nr 5 z 3 II, 1901 nr 30 z 27 VII, nr 43 z 26 X, nr 51 z 21 XII, 1902 nr 1 z 4 I, nr 9 z 1 III, nr 12 z 22 III, nr 14 z 5 IV, nr 22 z 31 V, nr 23 z 7 VI, nr 24 z 14 VI, 1907 nr 2 z 12 I, nr 8 z 23 II, nr 9 z 2 III, nr 12 z 23 III, nr 15 z 13 IV, nr 16 z 20 IV, nr 25 z 22 VI, nr 50 z 14 XII, 1909 nr 50 z 11 XII, 1922 nr 49 z 18 XI, 1923 nr 51 z 15 XII; „Wędrowiec” 1899 s. 974, 1906 s. 471; „Ziarno” 1898 nr 1 s. 21; „Życie i Sztuka” dod. do „Kraju” (Pet.) 1903 nr 24 z 13 VI (Fański R., Z wystaw i pracowni); – Materiały do Słownika artystów Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, (rkp.).
Róża Jodłowska